Vlak voor mijn vakantie heb ik nog even snel een boek van Tómas Halík doorgezoeft die ik al een tijdje op een stapel had liggen. Boeken van deze Tsjechisch priester-theoloog worden veel gelezen.
Ik volg hem niet in alles, maar hij zegt best rake dingen. In De namiddag van het christendom -op die titel kom ik terug- werkt Halík uit dat we vandaag niet in een ‘tijdperk van verandering’ leven maar de ‘verandering van een tijdperk’ beleven. Daarin verschuiven religieuze vormen. Het is allemaal eerder gezegd: traditionele kerken lijken op opdrogende rivierbeddingen terwijl een stroom van nieuwe spiritualiteit als levend water oude oevers overspoelt en nieuwe beddingen vormt. Wij moeten -aldus Halík- deze tekenen van de tijd verstaan en een wending naar Christus-georiënteerde spiritualiteit maken om weer kerk van de toekomst te zijn.
Let op, het gaat niet alleen om vormen, maar om een fundamentele wending in theologie en geloofspraktijk. Als het evangelie in de aarde van de huidige tijd wil ontkiemen dan moeten onze diensten, liederen en preken en alle kerkelijke activiteiten niet alleen raken aan rationele en emotionele lagen maar doorstoten tot de dieptelagen van de ziel. Halík ziet de kerk als school voor christelijke wijsheid, als spirituele oase van ontmoeting, contemplatie en aanbidding. Ik ben dat heel erg met hem eens. Hiermee zou ook die rijke traditie van levenswijsheid ontsloten kunnen worden die de kerk vanaf de vroege woestijnvaders in zich draagt.
Ik merk wel dat ik voorzichtiger ben dan de vurige Halík. Nuchterder misschien. Om bij mijn eigen PKN te blijven, 20 jaar geleden zagen we her en der de eerste ritselingen van nieuwe zoek-bewegingen. Ik maakte daar zelf deel van uit. De meditatiebeweging Vacare ontstond, er werd mystieke omgang met God beoefend, pastores gingen geestelijke begeleiding aanbieden. In sommige kerken ontstond een nieuwe bedding. Maar in een groter aantal kerken ook duidelijk niet. In de pioniersbeweging kozen een aantal plekken voor een spirituele, monastieke of contemplatieve richting. Veel plekken zijn tot op vandaag fris en voedend. Maar wel voor een beperkte groep. Er blijkt vaak niet genoeg draagkracht te zijn voor een soliede brede gemeenschap, die zich ook organisch met een dorp of stadsdeel kan verweven. Nog iets: menig spirituele zoeker en vinder heeft de kerk allang verlaten. Dat klinkt zuur, en ik ben helemaal niet zuur. Maar de ‘blijvers’ zaten echt niet te wachten op een nieuwe koers. Dus er ontstond niets nieuws.
Halík is vol vuur en ziet het voor zich. Ik denk, eerlijk gezegd, dat de tijd niet helemaal rijp is, maar ik werk wel vanuit dit visioen. Want ik geloof echt niet dat de kerk zal blijven zoals ze nu is. In die zin bevinden we ons echt in de ‘verandering van een tijdperk’. Nog even over die ‘namiddag’. Je zou denken dat de dag ten einde is en alles afloopt. Maar die term suggereert de nabijheid van de avond, waarop in het bijbels concept van de tijd een nieuwe dag begint. Zodra de Morgenster aan de hemel verschijnt. Een fonkelende christelijke hoop!
Ds. Lex Boot.